Jak wspierać nastolatka w walce z uzależnieniem? Rola grup psychoedukacyjno-motywacyjnych

Jak wspierać nastolatka w walce z uzależnieniem? Rola grup psychoedukacyjno-motywacyjnych

Uzależnienia wśród młodzieży stanowią rosnące wyzwanie dla rodziców, nauczycieli i całego systemu wsparcia psychicznego w Polsce. Okres dorastania to czas intensywnych zmian emocjonalnych, biologicznych i społecznych – młodzi ludzie podejmują ryzyko, eksperymentują, testują granice. Niepokojące dane z raportów ESPAD oraz Krajowego Centrum Przeciwdziałania Uzależnieniom (KCPU) wskazują, że coraz więcej nastolatków sięga po substancje psychoaktywne lub popada w uzależnienia behawioralne, takie jak nadużywanie smartfonów, gier czy mediów społecznościowych (Rowicka, 2022).

W obliczu tych zjawisk nie wystarcza już tradycyjna profilaktyka. Konieczne jest podejście zintegrowane, oparte na nowoczesnych metodach psychologicznych i socjoterapeutycznych. Jednym z najbardziej skutecznych narzędzi okazują się grupy psychoedukacyjno-motywacyjne dla młodzieży.

Czym są grupy psychoedukacyjno-motywacyjne?

Grupy te łączą elementy edukacji psychologicznej, pracy nad motywacją do zmiany oraz rozwijania umiejętności społecznych i emocjonalnych. W przeciwieństwie do wykładów czy terapii indywidualnej, oferują one bezpieczną, interaktywną przestrzeń, w której młodzież może uczyć się i wspierać nawzajem. Jak podkreśla Wach (2023), skuteczność oddziaływań wychowawczych w okresie adolescencji znacznie wzrasta, gdy oparte są na modelu pracy grupowej, która aktywizuje podmiotowość uczestników.

Grupa daje możliwość:

• zrozumienia mechanizmów uzależnienia,
  
• nabywania strategii radzenia sobie z trudnymi emocjami,
  
• doświadczania wsparcia rówieśniczego,
  
• budowania motywacji wewnętrznej do zmiany,
  
• rozwijania samoświadomości i kompetencji społecznych.

Edukacja psychologiczna – zrozumieć, żeby zmienić…

Jak pokazują badania Rowickiej (2022), edukacja psychologiczna i neurobiologiczna na temat działania substancji psychoaktywnych oraz mechanizmów uzależnienia, stanowi fundament zmiany postawy wobec nałogu. Młodzież często nie jest świadoma konsekwencji swoich działań – dostarczenie rzetelnej wiedzy może zredukować ryzyko dalszych zachowań szkodliwych. Przekazywana wiedza dotyczy m.in. wpływu narkotyków i alkoholu na ośrodkowy układ nerwowy, a także zjawisk takich jak uzależnienie od dopaminy, tolerancja i mechanizmy nawrotu.

„Zrozumienie przyczyn i skutków własnych zachowań zwiększa gotowość do autorefleksji i przyjęcia odpowiedzialności” (Rowicka, 2022, s. 17).

Siła grupy rówieśniczej – wsparcie bez oceny

Niezwykle ważnym aspektem grup psychoedukacyjnych jest poczucie wspólnoty i akceptacji, które buduje się między uczestnikami. Młodzi ludzie często doświadczają wstydu, izolacji i wycofania – a możliwość podzielenia się swoimi doświadczeniami z rówieśnikami daje poczucie, że „nie jestem sam”. Jak zauważa Jakś (2024), grupa działa jak zwierciadło, w którym uczestnicy mogą lepiej zrozumieć siebie, wyjść z mechanizmów unikania i przełamać milczenie towarzyszące uzależnieniu.„Grupa staje się przestrzenią, w której wstyd przestaje paraliżować – a zaczyna być rozumiany” (Jakś, 2024, s. 6).

Motywacja do zmiany – własny cel, nie cudze oczekiwania

Kolejnym filarem skuteczności jest praca nad wewnętrzną motywacją uczestników. Zamiast presji i pouczeń, stosuje się techniki wywodzące się z dialogu motywującego (Motivational Interviewing), które wspierają refleksję nad wartościami, celami i konsekwencjami. Podejście to zakłada, że to uczestnik jest ekspertem od własnego życia – a zadaniem prowadzącego jest tylko pomóc mu uporządkować myśli i zobaczyć potencjał zmiany.

Manual SIESTA opracowany na KU Leuven podkreśla znaczenie pracy opartej na empatii, akceptacji i autonomii – co pozwala młodym ludziom nawiązać relację nie tylko z grupą, ale też z samym sobą (Raemen et al., 2024).

Umiejętności na przyszłość – konkretne narzędzia, trwałe efekty

Ważnym efektem uczestnictwa w grupach jest rozwój konkretnych umiejętności życiowych, takich jak:

• stawianie granic,
  
• rozpoznawanie sygnałów nawrotu,
  
• zarządzanie stresem i impulsywnością,
  
• budowanie zdrowych relacji.
  

Praca Hat (2020) pokazuje, że młodzież, która przeszła program psychoedukacyjny w ramach leczenia uzależnień, rzadziej wraca do zachowań ryzykownych, częściej kończy leczenie i lepiej radzi sobie z presją środowiska. Uczestnicy uczą się, jak w praktyce odmawiać, prosić o pomoc i budować alternatywne źródła przyjemności czy sensu.

Zintegrowane podejście – rodzina, szkoła, środowisko

Skuteczność grup rośnie, gdy są one elementem szerszego systemu wsparcia, obejmującego rodzinę, szkołę i środowisko lokalne. Bielecka (2020) opisuje dobre praktyki stosowane w Fundacji DROGA, gdzie grupy dla młodzieży są wspierane równoległymi działaniami skierowanymi do rodzin i opiekunów. Dzięki temu możliwe jest odbudowanie więzi, poprawa komunikacji i wypracowanie wspólnego celu terapeutycznego.

Podobne wnioski płyną z raportu Ministerstwa Zdrowia o Środowiskowych Centrach Zdrowia Psychicznego – wskazują one, że praca w lokalnych społecznościach (np. szkołach, poradniach psychologiczno-pedagogicznych) zwiększa dostępność i skuteczność interwencji (Rowiński, 2023).

Wnioski

Grupy psychoedukacyjno-motywacyjne to realna, skuteczna i dobrze udokumentowana forma pomocy młodzieży z problemem uzależnień. Łącząc edukację, wsparcie społeczne i pracę nad motywacją, umożliwiają one młodym ludziom zrozumienie siebie i odnalezienie własnej drogi do zmiany. Co najważniejsze – są formą wsparcia, która wzmacnia sprawczość, a nie tylko reaguje na kryzys.

Dalszy rozwój takich grup – w ramach systemu edukacji, zdrowia i opieki społecznej – to jedno z najważniejszych wyzwań dla profilaktyki i terapii uzależnień w Polsce.

Aktualnie trwa nabór

Jeśli temat dotyczy Twojej rodziny i szukasz formy wsparcia, która będzie bezpieczna, profesjonalna i oparta na sprawdzonych metodach – warto wiedzieć, że obecnie prowadzony jest nabór do bezpłatnej grupy psychoedukacyjno-motywacyjnej dla młodzieży.

Zainteresowani rodzice mogą zapoznać się ze szczegółami i zgłosić swoje dziecko za pomocą krótkiego formularza: https://forms.gle/yRqkAAYJQmnoeyGw6

Kamila Małyszczuk
trenerka umiejętności społecznych

Literatura:

1. Bielecka, E. (2020). Comprehensive and systemic work with families – „Good practice” applied by Family Assistance DROGA. Biblioteka Nauki. https://bibliotekanauki.pl/articles/893374.pdf
   
2. Hat, M. (2020). Programy psychoedukacyjne w leczeniu młodzieży uzależnionej [Praca doktorska, Uniwersytet Jagielloński – Collegium Medicum]. http://dl.cm-uj.krakow.pl:8080/Content/4487
   
3. Jakś, J. (2024). Rozwój samoświadomości potrzeb jako możliwa droga do przezwyciężenia wstydu z wykorzystaniem zasobów grupy. Biuletyn Socjoterapeutyczny, 3(1), 1-11. https://biuletyn.socjoterapia-pss.pl/index.php/biuletyn/article/view/33
   
4. Raemen, L., Beerts, E., Boyer, B., Kuin, M., & Keuppens, L. (2024). SIESTA trainer manual. KU Leuven. https://ppw.kuleuven.be/klip/siesta/english-siesta/siesta-trainer-manual-engels.pdf
   
5. Rowicka, M. (2022). Terapia i profilaktyka uzależnień behawioralnych dzieci i młodzieży. KCPU. https://kcpu.gov.pl/wp-content/uploads/2022/11/Uzaleznienia_behawioralne.pdf
   
6. Rowiński, T. (2023). Środowiskowe Centra Zdrowia Psychicznego dla dzieci i dorosłych: doświadczenia i rekomendacje. POWER. https://www.power.gov.pl/media/137634/Srodowiskowe_Centra_Zdrowia_Psychicznego_dla_dzieci_i_doroslych_doswiadczenia_i_rekomendacje.pdf
   
7. Wach, T. (2023). Trudności wychowawcze w okresie adolescencji – diagnoza, oddziaływania, efekty. https://mwm.us.edu.pl/wp-content/uploads/2023/12/SPE-Domaga_a-Zysk.pdf